Kanttekeningen bij het Holocaust Namenmonument in Amsterdam
4 februari 2023
Weer een verkeerde vermelding op het Namenmonument in Amsterdam: Luzia Elisabeth Grosz (1905). Rooms-katholiek, Duits en als beroep ‘dienstbode voor de Wehrmacht'.
20 januari 2022
Historisch onderzoeker John Stienen doet samen met anderen onderzoek naar wie er precies wel en wie er niet werd gedeporteerd in de nacht van 21 op 22 januari 1943 uit Het Apeldoornsche Bosch.
Hij heeft al veel namen kunnen doorgeven aan Kamp Westerbork en het Holocaust Namenmonument.
Vanavond besteedt 1Vandaag er aandacht aan: https://eenvandaag.avrotros.nl/item/79-jaar-later-wordt-nog-steeds-gezocht-naar-5-vermisten-van-het-transport-van-jodenhemel-apeldoornsche-bosch-naar-auschwitz/
28 november 2021
Er komt langzaamaan een discussie op gang over de ontbrekende namen op het HNM:
11 november 2021: online magazine de vrijdagavond.
23 november 2021: het Nederlands Dagblad, column van Lody van de Kamp
29 september 2021
13 september 2021
Brief aan journalisten
Terlingen schreef een must-read-brief voor journalisten die aandacht gaan geven aan de onthulling, aanstaande zondag, van het Holocaust Namenmonument.
Overduidelijke fouten
Onderzoeker Dennis Koopman heeft begin juli zijn tweede set van namen doorgegeven aan het Joods Cultureel Kwartier van namen die toebehoren aan niet-joodse mensen. Het ontdekken daarvan is uitmuntend werk van Koopman. Helaas is daar tot de dag van vandaag niets mee gedaan.
Een ontdekking van hem is ook het lot van Clasina Engelina Hendrika van Praagh-Janssen (4-8-1920), die op deze manier in alle databases genoemd wordt als joods slachtoffer.
Dit is de werkelijkheid: Clasina Engelina Hendrika Janssen is de ex-vrouw van de joodse soldaat Jacques van Praag (ze scheiden in 1939) en ze hertrouwt met Simon Visser. Het echtpaar ging in het kader van de arbeitseinsatz naar Duitsland. Clasina overleeft de oorlog en sterft op 27-12-2000 in Frankrijk.
30 juni 2021
Op 19 mei jongstleden heeft Jim Terlingen onderstaande mail gestuurd naar Jacques Grishaver van het Auschwitz Comité, de organisatoren van het Holocaust Namenmonument.
Heel teleurstellend: er is géén reactie gekomen. (Deze ervaring hebben trouwens meerdere mensen met deze organisatie.)
Beste Jacques,
Nu Dennis Koopman en ik ons verhaal hebben gedaan in de Volkskrant en bij 1Vandaag (radio- en -tv) lijkt het ons juist om contact met je op te nemen.
Want we zijn niet jullie vijanden en we staan wel degelijk achter het mooie principe van een monument.
We willen een stem geven aan mensen die zich door jullie niet gehoord voelen en die - net als wij - moeite hebben met het idee dat het monument niet ‘inclusief’ is: er wordt een selectie gemaakt tussen holocaust-slachtoffers. Het niet voorkomen van de namen van familieleden die overduidelijk zijn gestorven vanwege de ontberingen in kampen doet mensen pijn. We hebben deze week weer mails gekregen die dat bevestigen.
We hebben in de Volkskrant verteld dat het criterium ‘geen graf’ in de database niet consequent wordt toegepast. We vonden bijna duizend namen van mensen die wél een plek hebben waar ze worden herdacht, waaronder 700 Westerbork-slachtoffers. Dennis heeft dat jullie trouwens veel eerder al via een mail laten weten.
Je wist het en dan zeg jij een week later op tv "er zal best wel een naam van iemand op staan die een graf heeft". Dat stuit ons - en met ons anderen - tegen de borst. Waarom nou toch?
Maar goed. Is er nu echt geen mogelijkheid om mensen tegemoet te komen, bijvoorbeeld op die extra muur? We hebben een idee. Als jullie het criterium veranderen in ‘mensen die zijn omgekomen in of door het verblijf in een kamp’, dan moet dat toch werkbaar zijn? Dan heb je de Westerbork-slachtoffers en ook de mensen die nadat ze vernietigingskampen hebben overleefd, alsnog bezweken.
Graag jullie reactie.
En dan is er nog het voorkomen in jullie database van minstens 19 namen van mensen die niet joods zijn (en ook geen sinti en roma). Het Joods Cultureel Centrum heeft bij ons de namen opgevraagd. Gaan jullie deze stenen eruit halen? Graag horen we dat van jullie.
Vriendelijks,
Jim Terlingen (cc. Dennis Koopman)
5 mei 2021: reacties
Naar aanleiding van de media-aandacht van gisteren en ook eerder komen er veel reacties binnen.
Om te beginnen: goed nieuws. Het Joods Cultureel Kwartier heeft bij Dennis Koopman en Jim Terlingen de namen opgevraagd van de 19 niet-joden die ze aantroffen in de database van het Holocaust Namenmonument en op hun site www.joodsmonument.nl. Ze zijn op de laatste meteen verwijderd als 'joods slachtoffer'. Dat is een mooie eerste stap. De stenen moeten natuurlijk ook uit de namenmuur gehaald worden op het in aanbouw zijnde monument.
De reactie van de heer Jacques Grishaver in 1Vandaag is een gotspe. "Er zal best een naam tussen zitten van iemand die ergens een graf heeft." Koopman en Terlingen hebben er in de database bijna duizend gevonden. En ze hebben bewijzen dat zijn organisatie dit meerdere keren is gemeld.
Maandag schreef Erik Schaap een stuk over het Holocaust Namenmonument op zijn site de Tweede Wereldoorlog in de Zaanstreek. Hij telde op grond van een bescheiden steekproef vijf fouten in de database van het Namenmonument, uitgaande van de 180 Zaanse namen.
Hij concludeert: "Dit betekent dat een kleine 3% van de Zaanse omgebrachte joden niet of niet helemaal goed in de database van het Holocaust Namenmonument staan. Vertaald naar heel Nederland komt dat uit op ongeveer drieduizend fouten. Dat is een aanzienlijk aantal. De komende jaren zullen er in de Weesperstraat heel wat stenen vervangen of zelfs toegevoegd moeten worden."
NB. In het Volkskrant-artikel staat een fout. Het aantal van 'zeventig' mensen die tijdens de bezetting in het doorgangskamp Westerbork - meestal aan ziekte of ouderdom - zijn overleden, moet 700 zijn. Deze fout komt ook terug in het stuk van Schaap.
Anoniem1: "Aan de nabestaanden van de holocaustslachtoffers is niet om toestemming gevraagd om de namen van hun familieleden te exposeren."
Anoniem2: "Een nabestaande van een Nederlands-joodse familie die in Nieuw-Zeeland woont, benaderde me. Hij kaartte aan dat twee familieleden van hem niet op het Namenmonument vermeld worden. Beiden zijn vermoord in kamp Erika bij Ommen en begraven op de plaatselijke begraafplaats. Ik heb het geval voorgelegd aan het Nederlands Auschwitz Comité (NAC). Daarop werd gereageerd met: 1. U komt hier wel erg laat mee. 2. Personen hebben een graf. Dus nee, geen vermelding.
Dit standpunt van het NAC lijdt in mijn ogen tot veel onbegrip en frustratie bij veel nabestaanden van joodse slachtoffers, ook bij de vele nabestaanden uit het buitenland. Tenslotte hebben veel joden na de oorlog besloten om Nederland te verlaten en hun heil elders te zoeken."
Koopman en Terlingen: We hopen dat dit monument 'inclusief' wordt, dus zonder uitsluiting van (nabestaanden van) mensen die weldegelijk slachtoffer zijn geweest van de holocaust.
(Ga hier naar de voorpagina van deze site)
4 mei 2021: media-aandacht onderzoek Namenmonument
- Er staan minstens namen van 19 niet-joden in de database.
- Ongeveer 1000 mensen met een graf komen tóch op het monument. Op zichzelf vinden Koopman en Terlingen dat niet verkeerd, maar met het argument 'hij/zij heeft een graf' worden anderen juist uitgesloten.
Eerder op de dag waren ze te gast bij 1Vandaag op NPO Radio 1:
Reacties
De media-uitingen krijgen veel reacties (dd. 5 mei 2021)
(Ga hier naar de voorpagina van deze site)
5 augustus 2020
In de hoop dat de onjuistheid op het Holocaust Namenmonument, waaraan nu gebouwd wordt, nog voorkomen kan worden, heb ik hem ze gemaild. Voorzitter Grishaver belde me direct: "Helaas kan deze wijziging nu niet meer worden meegenomen. We hebben de namenlijst nu 'op slot' zitten. Bij de eerste lichting verbeteringen, een half jaar na de oplevering van het monument - in 2022 dus, nemen we hem mee. Dan zal de steen van Bertha Gazan-Sanders eruit gehaald worden en komt er een blanco steen voor in de plaats. Op een aparte wand komt dan de steen van Bertha Sanders." Deze procedure is trouwens overeenkomstig met wat hij in dit interview zei.
10 januari 2020
Hier het verslag: 'Met Jacques Grishaver van het Namenmonument...'
23 oktober 2019
In de bijdragen van David Barnouw (voormalig NIOD) en Marja J. Smit (vertaler) wordt verwezen naar de fouten op het Utrechtse monument. Zie ook: de uitgever.
9 september 2019
8 februari 2018
Zie ook: dit nos-artikel.
Het Holocaust Namenmonument gaat gebruik maken van het monumentale boek De 102.000 Namen dat op 26 januari is gepresenteerd in Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Onder leiding van onderzoeker José Martin is hard gewerkt aan de meer dan 2100 pagina's, met de namen van alle uit Nederland weggevoerde en vermoorde Joden, Sinti en Roma.
Terlingen is verheugd dat een grote groep betrokken mensen hard heeft gewerkt aan de lijst met namen. Hij pleitte in 2016 daarvoor in een opiniestuk dat verscheen op de website van de Volkskrant. "Ik hoop echt dat de namenlijst nu zo goed als foutloos is, zeker nu het Holocaust Namenmonument de namen gaat vereeuwigen. Maar ik blijf wat huiverig", aldus de Utrechter.
De 102.000 Namen is een uitgave van Boom Uitgevers Amsterdam en kost €75,00. Het boek is te bestellen op www.kampwesterbork.nl.
14 juni 2017
Het spijt me om weer kritisch te moeten zijn, maar ik kan dat niet anders kwalificeren dan ‘dom’. Zo is er geen mogelijkheid voor buitenstaanders (nabestaanden en amateur-historici) om er nauwkeurig naar te kijken. Het is vragen om fouten.
De huidige lijst die op de site van het Holocaust Namenmonument staat, bevat aantoonbaar fouten (zie ook eerdere berichten op deze site).
17 februari 2017
Vanuit zijn Utrechtse ervaring heeft Terlingen zich al eens over dit monument geuit in een opiniestuk in de Volkskrant: http://www.volkskrant.nl/opinie/check-namen-van-oorlogsslachtoffers-voordat-ze-worden-vereeuwigd~a4395837/
Jehova's
Onlangs zocht geschiedenis-onderzoeker Richard van de Velde uit Beusichem in het bestand van het Namenmonument de naam van een in Auschwitz omgekomen streekgenoot op om deze te adopteren (dat kan namelijk). Tot zijn ontsteltenis stond de naam van de vrouw er niet op. De reden werd hem duidelijk toen hij er bij de organisatie ernaar vroeg: ze was een Jehova’s Getuige en daarvoor was het monument niet bedoeld, zei men. "Op onze website www.holocaustnamenmonument.nl staat onze doelstelling beschreven en daar vallen alleen de joodse slachtoffers onder en de Roma en Sinti."
Dat lijkt strijdig met zinnen die ook op de site staan: In Amsterdam zal een monument verrijzen met alle namen van de Nederlandse Holocaust-slachtoffers die geen graf hebben. Even verderop staat bij het kopje ‘massavernietiging’: Tussen 1933 en 1945 zijn naar schatting 6 miljoen Joden, honderdduizenden Sinti en Roma, homoseksuelen, gehandicapten, Jehova's Getuigen en andere vervolgden omgebracht door de nazi’s.
Van de Velde hoopt dit dit alsnog wordt rechtgezet: "Bovenaan hun website staat: In Nederland is geen monument met de namen van alle Nederlandse slachtoffers van de Holocaust. Dat klopt helemaal, want die komt er tot mijn teleurstelling nu nog steeds niet!"
Stapf
Een pijnlijk voorbeeld van een namenfout kwam deze week aan het licht.
Zie dit bericht uit het NRC (16-2-2016):
Op de herdenkingswand van de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam, van in de Tweede Wereldoorlog gedeporteerde en vermoorde Joden, staat per abuis ook de naam van een Duitse nazi. Het gaat om Franz Stapf, een in de jaren dertig naar Nederland gemigreerde Duitser die een fotopersbureau had – en tijdens de bezetting een nazi-uniform aantrok.
In 1941 was Stapf naar het Oostfront vertrokken, in 1943 keerde hij tijdelijk gewond terug, om daarna weer naar het oostfront te gaan. Stapf was onder andere handelsagent voor de foto's van Heinrich Hoffmann, de huisfotograaf van Adolf Hitler. Hij maakte ook foto's voor een antisemistische brochure, die deur aan deur werd verspreid.
Dit blijkt uit onderzoek van René Kok en Erik Somers van het NIOD, het instituut voor oorlogs- en holocauststudies. Deze donderdag verschijnt hun boek 'Stad in oorlog- Amsterdam 1940-1945'. Bij research naar foto’s voor dat boek stuitten ze op Stapf.
Het is de eerste keer dat er een verkeerde naam is ontdekt op de herdenkingsmuur in de Hollandsche Schouwburg. Wel was tweemaal eerder sprake van foutieve spelling en werd de oorspronkelijke achternaam hersteld van een Joodse vrouw die door haar niet-Joodse schoonfamilie was verraden.
Volgens conservator Annemiek Grinswold van het Joods Cultureel Kwartier zijn de namen op de herdenkingswand in de jaren zestig op grond van gemeentelijke administratie samengesteld. Bij de naam Stapf stond 'naar Duitsland vertrokken'. Dat stond ook bij Joden die waren gedeporteerd. ' 'Pijnlijk', vindt Gringold. De naam Stapf is inmiddels afgeplakt en zal worden verwijderd.
15 oktober 2016
> Het artikel is hier te lezen <